ҮЗХ дээр хэлэх үг: Тезис /2012 оны 7 сарын 16/

2012 оны 7 сарын 16 ны ҮЗХ дээр хэлэх үг

Тезис

АН эвсэх, эвслийн засгийн газар байгуулах тухай ярьж байна. Яагаад эвсэх асуудал тавигдах болов? Олонхи болж чадаагүй, өөрөөх хэлбэл 39+ суудал авч чадаагүй. Гол өрсөлдөгч нам нь хагарч бутарсан, салж сарнисан байдал нь АНамд түүхэн бололцоо олгосон. Харамсалтай нь эл бололцоог “чулуу” болгож чадсангүй.

Яагаад, ямар хүчин зүйл нөлөөлөв? Дотоод буюу намын талаас 2 зүйлийг чухалчлан тэмдэглэж байна. Өөр бишгүй олон хүчин зүйлсийг та нар нэмэх биз.

Нэгд, улс төрийн тулгуур намын хувьд ардчилсан хүчнийг нэгтгэн нягтруулах талаар нам юу ч хийсэнгүй. Энэ сонгуульд 10+ нам эвсэл оролцсон. Эдгээр намуудын зармыг нь нэгтгэх, хамтран ажиллах, ардчилсан хүчний өргөн жигүүр фронт байгуулах чиглэлд өнгөрсөн 4 жилд ямар ч идэвх санаачлага АН зүгээс гараагүй.  Энэ бол намын дарга шууд хариуцах ёстой үйл ажиллагааны үндсэн үүрэг байсан.

Ер нь намын даргаа солих халах асуудал З.Энхболд, Х.Баттулга и Со., 4 жил тасралтгүй тавиж байсан нь намын даргыг албан тушаалдаа үлдэх тухай л бодохоос өөр зүйл бодох сөхөө өгөөгүй. 4 жил намын дарга аа “нүдсэний” үр дүн нь – нэр хүнд нь навс унасан: түүний очсон хөдөөгийн тойрог бүрт намын болон намаас нэр дэвшигчдын рейтинг унаж байсан. Намын даргыг нийслэлийн аль ч дүүрэгт уулзалтан дээрээ аваагүй бөгөөд харин ч ойртуулаагүй тулдаа хэдэн санал авсан. Намын даргын шадар сайдын хувьд хариуцаж байсан иргэний бүртгэлийн асуудал хүртэл туйлын замбраагүй байсан учраас АН, түүнээс нэр дэвшигчид “царцааны нүүдэлд” автагдан багагүй хохирол хүлээсэн. Нэг иймэрхүү гунигтай дүр төрх. Биднийг тайвшруулах зүйл гэвэл – МАН-ын дарга явсан газар ч гэсэн тэдний рейтинг унаж байсан.

Намын даргын хамт намын генсекийн ажил бас яригдах ёстой. Генсек мундаг ажилласан гээд байгаа ч энэ дүгнэлт нь түүний өөрөө өөртөй өгсөн, пиараар буй болгосон имидж юм. Ер нь намын дарга, генсек нар өөрийн имидж бүрдүүлэх чиглэлд намын хөрөнгө нөөцийг ашиглан чамгүй ажилласан хэдий ч – хамгийн хүнд биш юм аа гэхэд аюулгүй тойрогт очоод нэр дэвших хэмжээнд очсонгүй. Зориг нь хүрээгүй. Ер нь жагсаалтаар нэр дэвшсэн эхний 6 бол “хулхи” лидерүүд бололтой – харин очиж очиж эднээс Бурмаа, З.Энхболд хоёр л гайгүй байсан.

АН-ын удирдлага болох ҮЗХ нь ялсан намын удирдлага байх дүрмийн шинэчлэлийг 4 жил ярилаа. Ард түмнээс мандат авч үзээгүй хүмүүсийн цуглууллага нь улс орны хувь заяаг шийдсэн шийдвэр гаргадаг байж болохгүй. Сум дүүрэг, аймаг, нийслэл, УИХ-ын аль нэгэн шатанд иргэдээсээ мандат авсан хүн л ҮЗХ бүрдүүлэн шийдвэр гаргах ёстой гэсэн намын дүрмийн шинэчлэлийг генсек гарган хийх ёстой байсан. Энэ ажиллаа хийж чадаагүй. Намын эгнээг өргөжүүлэх системтэй ажил – байхгүй, намын ажлын шинэ хэлбэр, арга барил, шинэ агуулга юу байв гэхэд – хэлэх зүйл тун ч хомсхон. 5 жилийн өмнөх ард түмнээ сонсье гэсэн аянг – монгол хүн 2020 гэж – нэр өөрчилж давтсанаас өөр зүйл байна уу?

Сонгуулийн штаб, түүний өрнүүлсэн суртачилгаа туйлын хангалттгүй байсан. Хэдэн клипээс өөр зүйл байгаагүй. Зарим клип нь санал авчирах биш харин ч нийгмийн нэг хэсэг страта-г түлхсэн. Дэвшүүлсэн уриа ч туйлын эргэлзээтэй байсан юм. Харин Оюундарь мэдээны  нэвтрүүлэг дээр очиж өнгө агуулгыг нь сайжруулсан.

Хамгийн харамсалтай нь нийгмийг нэг зүгт чиглүүлэх сэдэвгүй сонгууль болсон. Өмнөх сонгуулиуд хүүхдийн мөнгө, эрдэнийн хувь  гм улсын хэмжээний сэдэвтэй байсан. Энэ удаа содержательный сэдэв байгаагүй. Харин нийслэлд нэр дэвшсэн хэд хотын асуудлыг сэдэв болгож – аврагдсан. Нийслэлийн сонгуулийг БатҮүл маш зөв залж (сэдэвтэй, дайчин давшингүй хэрнээ тогтуун гм) намын лидер хүн ямар байх ёстойг биечлэн харуулж үнэмлэхгүй ялалт байгуулсан. Харин төв намаас түүнд тус болохоосоо саад хотгор учруулах нь илүү байсан байх.

Ямар ч болсон, угаасаа манайд байж байдаг 35 хувийн санал намын дарга генсек, штаб удирдсан дарга нарын “мэргэн, далайцтай сонгуулийн компани” зохион байгуулалтын дүнд сөөм ч нэмэгдээгүй. Гэтэл бялуу хуваалтанд тойрогт нэр дэвшиж хөлсөө гойжуулаагүй, жагсаалтын дарга нар тодорч байгаа нь олны нүд анхааралаас гадна үлдээгүй байх.

За яахав, эл бүгдийг субьектив, мелочи жизни гэж бодье. Зайлшгүй анхаарах ёстой  Обьектив процесс бас байна.

Хоёрт, сэтгэл түгшээсэн хандлага илэрч байна. Сонгуулийн дүнгээр АН 35, МАН 32, МАХН-ын эвсэл 25 хувийн санал авлаа. Эндээс үзвэл а\ АН тасархай байна гэдэг худлаа байж, ердөө л 3 пунктын зөрүү, б\ АН болон МАН нэр хүнд маш их унасан байна. Үүний учир шалтгааныг маш сайн судлах хэрэгтэй байна. (МАНАН гм түмэн юм байгаа)

Хэдий АН олууллаа ялах санал тависан ч сонгогчид хүлээн авсангүй. Харин ч аль ч намд олонхи өгөөгүй нь улс төрийн намууд, тэр тусмаа улс төрийн 2 голлох намд итгэл алдуурч байгаагын илэрхийлэл. МАХН эвсэлийн амжилтыг бас хэтрүүлэн үнэлэж болохгүй. 3 дэхь хүчний орон зайг эзлэж байсан ИЗН зохиомол “хүлэмжийн ургамал” байсан гэдэг нь нотлогдож, харин МАХН-ын эвсэл бодиттой 3 дэхь хүчин болох бололцоотой боллоо. Гэхдээ АН-тай эвсэн нөхцөлд 3 хүчний орон зай яах бол гэсэн асуулт байна.

Ямар ч болсон ард түмнээ байлдан дагуулах нам алга, ард түмэн хүрэх, нэгтгэх хөтөлбөр аль ч намд алга, нэгэн үзүүрт сэтгэлтэй хөтлөх лидер алга нам алга гэдэг нь харагдсан. Гэхдээ сонгуулийн дүн өнөөгийн монголын дүр төрхийг илүү бодиттой илэрхийлсэн гэж би үзэж байна. Тиймээс, ёстой нөгөө ХААН сонголт байж магадгүй юм. Ямар x болсон миний ойлгож байгаагаар улс төрийн намууд бүгд л “муу” дүн авчихлаа.

Энэ нөхцөлд улс төрийн намуудыг татан буулгах, шинээр эмхлэн байгуулах, сонгодог парламентын тогтолцоонд нэн яаралтай шилжих, олон жил яригдаж байгаа үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийх зэрэг тоотой хэдэн асуудлыг энэ УИХ жилийн дотор консенсусын аргаар шийдэж улмаар тарах ёстой гэж би үзэж байна.

Гүйцэтгэх засгийн хувьд АН нь аль нэгэнтэй нь эвсэх биш харин 3 намаас бүрдсэн засгийн газар байгуулах ёстой бөгөөд ингэхдээ зөвхөн Ерөнхий сайд нь УИХ гишүүн байх зарчим баримтлах, Засгийн Газрын гишүүдийн харьцаа нь 50-30-20 байхаар шийдэх ёстой.

Ингэж байж л УИХ, ЗГ-ын тогтвортой байдал хангагдаж нийгэм амар тайван байх болно гэж үзэж байна.